Nietrzymanie moczu – wstydliwy problem, który dotyka miliony

Według statystyk Międzynarodowego Towarzystwa Kontynencji (ICS) przedstawionych w 7. edycji raportu dotyczącego problemu nietrzymania moczu, około 10 proc. dorosłych kobiet zgłasza co najmniej jeden incydent wycieku moczu tygodniowo. Wycieki sporadyczne występują częściej i dotykają około 25-45 proc. wszystkich dorosłych kobiet.

Nie jest tajemnicą, że zwiększenie częstotliwości epizodów nietrzymania moczu wzrasta wraz z wiekiem. Potwierdzeniem tego są wyniki chociażby ogólnopolskiego badania PolSenior, z których wynika, że w Polsce nietrzymanie moczu występuje u około 38 proc. osób w wieku 60 lat i więcej. Problem ten dotyczy 3,5 mln seniorów, z czego znakomita większość to kobiety (2,7 mln). Warto jednak zaznaczyć, że nietrzymanie moczu u 40-latki nie jest również tak rzadkie, jak mogłoby się wydawać. Kobiety po 40. roku życia często mają za sobą naprawdę wiele doświadczeń. Niektóre przeszły przez porody naturalne bądź też cesarskie cięcia, walczą z otyłością, chorobami przewlekłymi, którym towarzyszy kaszel, przeżyły operacje w okolicach powłok brzusznych, czy też borykają się z chorobami układu moczowego. Wszystkie te przejścia stanowią czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia nietrzymania moczu.

Niestety, większość osób, które mają problem z nietrzymaniem moczu nie konsultuje tego z lekarzem, a za jedną z najsłabszych stron systemu opieki zdrowotnej uważa się brak komunikacji na linii pacjent–lekarz. W efekcie chory nie ma wiedzy zarówno o profilaktyce, jak i leczeniu nietrzymania moczu. Nadal jest to zatem temat tabu.

Nietrzymanie moczu – objawy

Niekontrolowany wyciek moczu, popuszczanie moczu po oddaniu moczu i utrata panowania nad opróżnianiem pęcherza, to typowe objawy nietrzymania moczu. W zależności od charakteru schorzenia mogą one przyjmować różne formy.

Według definicji Międzynarodowego Towarzystwa Kontynencji wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje nietrzymania moczu:

• wysiłkowe nietrzymanie moczu – polega na wycieku moczu podczas wysiłku fizycznego lub podczas czynności powodujących wzrost ciśnienia w brzuchu, takich jak kichanie czy chociażby napad kaszlu,
• naglące nietrzymanie moczu – mimowolny wyciek moczu poprzedzony jest uczuciem parcia naglącego, które jest niemożliwe do opanowania,
• mieszane nietrzymanie moczu – wyciek moczu związany jest zarówno z parciem naglącym, jak i wysiłkiem, kichaniem czy kaszlem.

Według Międzynarodowego Towarzystwa Kontynencji, oprócz trzech powyższych typów nietrzymania moczu, mogą występować także inne rodzaje inkontynencji. Wśród nich możemy wymienić chociażby nietrzymanie moczu z przepełnienia, ciągłe nietrzymanie moczu, wielomocz znany również pod pojęciem poliurii czy moczenie nocne określane jako nokturia. Pamiętajmy jednak, że zarówno objawy nokturii, poliurii czy wysiłkowego nietrzymania moczu, choć będą do siebie bardzo zbliżone, u ich podstaw mogą leżeć inne czynniki.

Nietrzymanie moczu – przyczyny

Nietrzymanie moczu, czyli NTM określane bywa również mianem inkontynencji moczu. Problem ten może dotknąć każdego – bez względu na płeć czy wiek. Znacznie częściej jednak problem ten dotyka kobiet. W dużej mierze uzasadnione jest to między innymi anatomiczną budową układu moczowego, ilością ciąż i porodów naturalnych, przebytymi zabiegami ginekologicznymi czy okresem przekwitania, gdy mówimy o inkontynencji podczas menopauzy.

Przyczyny nietrzymania moczu zależne są od konkretnego rodzaju schorzenia, jednak najczęściej winowajcą okazują się nieprawidłowo funkcjonujące mięśnie dna miednicy, czyli tak zwane mięśnie Kegla. Mięśnie te odpowiadają między innymi za sprawne domykanie cewki moczowej podczas wzrostu ciśnienia śródbrzusznego, a także za podparcie pęcherza moczowego, macicy i odbytnicy. Im lepiej pracujące mięśnie dna miednicy, tym mniejsze ryzyko wystąpienia inkontynencji.

Jednym z częstszych rodzajów inkontynencji jest wysiłkowe nietrzymanie moczu, które pojawia się podczas wzmożonego wysiłku fizycznego. Do mimowolnego oddawania niewielkich ilości moczu może dojść na przykład podczas przeziębienia przy inkontynencji – wówczas podczas kaszlu czy kichania następuje wzrost ciśnienia w jamie brzusznej, który może spowodować niekontrolowany wyciek.

Co ważne – do niekontrolowanego wycieku moczu może dojść zarówno podczas dużego i nagłego wysiłku oraz intensywnego wzrostu ciśnienia śródbrzusznego, jak również podczas spokojnego spacerowania czy nawet w stanie spoczynku. Jeśli nie odczuwasz parcia w momencie wycieku moczu, może to wskazywać właśnie na wysiłkowe NTM. Obserwuj się więc dokładnie, by móc opowiedzieć o wszystkim lekarzowi. Jeśli jednak zauważysz u siebie popuszczanie moczu przy siadaniu czy chodzeniu mogłoby to wskazywać na cięższą formę WNTM, która ujawnia się w czasie lżejszych aktywności fizycznych. Wszystko to uzależnione jest od stopnia zaawansowania dolegliwości, o której więcej dowiesz się z naszego artykułu: “Wysiłkowe, naglące i mieszane – rodzaje nietrzymania moczu”.

Lekki, średni czy nawet ciężki stopień nietrzymania moczu – wbrew powszechnym przekonaniom – nie jest problemem dotykającym jedynie osoby starsze. Owszem – wraz z wiekiem i zmianami zachodzącymi w mięśniach pęcherza czy dna miednicy, ryzyko zwiększa się i wówczas mamy do czynienia z nietrzymaniem moczu u seniorów, jednak problem ten bardzo często dotyka również osoby znacznie młodsze. Nietrzymanie moczu w młodym wieku może świadczyć o pewnych nieprawidłowościach w funkcjonowaniu układu moczowego, ale może być również skutkiem nieleczonych infekcji pęcherza. Więcej na ten temat przeczytasz w naszym artykule: „Infekcja pęcherza a inkontynencja”. U podstaw problemu może stać również pęcherz nadreaktywny czy pęcherz neurogenny.

Kolejną grupą pacjentów, u której znacznie wzrasta ryzyko nietrzymania moczu, są kobiety spodziewające się dziecka. Inkontynencja w ciąży może być spowodowana wieloma czynnikami. Wśród nich wymienić możemy chociażby osłabienie siły i funkcji mięśni dna miednicy spowodowane zmianami hormonalnymi, ale także obciążenie struktur miednicy i nacisk rosnącego płodu na pęcherz. Co jednak ważne – poród zwykle nie rozwiązuje problemu, a często prowadzi do nasilenia dolegliwości. Nietrzymanie moczu po porodzie bardzo często wynika nie tylko z wspomnianego osłabienia mięśni dna miednicy, ale nawet ich uszkodzenia. Wówczas ogromnym wsparciem może okazać się fizjoterapia uroginekologiczna po porodzie i regularne wykonywanie ćwiczeń na nietrzymanie moczu.

Wiemy już, że problem nietrzymania moczu często towarzyszy kobietom w ciąży, w okresie okołomenopauzalnym oraz seniorom. Pamiętajmy jednak, że może on pojawić się w każdym wieku i niekoniecznie być związany z dysfunkcją układu moczowego. Możemy mieć do czynienia zarówno z nietrzymaniem moczu u 40-latki, jak i u nastolatków i osób młodych. Wśród czynników ryzyka nietrzymania moczu – oprócz powyższych – możemy wymienić również:

• otyłość,
• zaparcia,
• palenie papierosów,
• zakażenia dróg moczowych,
• choroby neurologiczne,
• uszkodzenie zwieraczy,
• rozrost gruczołu krokowego,
• operacje w obrębie miednicy mniejszej  (histerektomia, ginekologiczne operacje przezpochwowe),
• operacja odbytnicy,
• radioterapia.

Objawy nietrzymania moczu mogą być dodatkowo spotęgowane przez nieodpowiedni styl życia. Wspomniana wyżej otyłość, zła dieta, nadużywanie alkoholu czy palenie papierosów to najwięksi wrogowie w walce z nietrzymaniem moczu. Dlaczego?

• Nietrzymanie moczu bardzo często dotyka osoby otyłe, ponieważ dochodzi u nich do obniżenia narządów miednicy w wyniku znacznego ucisku nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej w obrębie jamy brzusznej na narządy i mięśnie miednicy.  Wskutek zwiększonego ciśnienia śródbrzusznego wśród osób z nadmierną masą ciała trudniej wygenerować odpowiednie ciśnienie w cewce, które zapewniłoby kontynencję. Według badań nawet 5 proc. zredukowanej masy ciała wiąże się ze spadkiem występowania epizodów NTM o aż 50 proc. Pamiętaj, że otyłość nie tylko zwiększa ciśnienie w jamie brzusznej, ale również może doprowadzić do przewlekłego obciążenia mięśni dna miednicy, powodując trudne do odwrócenia skutki.
• Palenie tytoniu prowadzi do występowania przewlekłego kaszlu, który wzmaga nietrzymanie moczu. Ponadto, nikotyna wpływa na mięśnie wypieracza pęcherza, zwiększając ryzyko pojawiania się parć naglących.
• Alkohol może powodować osłabienie uczucia parcia na pęcherz, rozluźnienia mięśni dna miednicy, przez co łatwiej może dojść do mimowolnego wycieku moczu.
• Nieodpowiednia dieta prowadzi do zaparć, a te z kolei przyczyniają się do popuszczania moczu. Zalegające masy kałowe uciskają wówczas pęcherz, przez co zmniejszają jego pojemność, mogą też powodować mimowolny wyciek moczu. Wprowadzając lekkostrawną dietę, warto wyeliminować z niej produkty, które podrażniają pęcherz: kawę, niektóre zioła, alkohol, napoje gazowane, owoce cytrusowe, a także czekoladę i ostre przyprawy. Dbaj przede wszystkim o to, by spożywać produkty o niskim stopniu przetworzenia, zdrowe i bez konserwantów. Zapewnij sobie lekkie posiłki z dużą ilością błonnika, który reguluje pracę jelit i ułatwia prawidłowe wypróżnianie się.

Popularnym problemem powiązanym jest również zatrzymanie moczu. Warto zgłębić informacje w tym temacie. 

Nietrzymanie moczu – leczenie

Leczenie nietrzymania moczu – w zależności od przyczyn schorzenia i stopnia zaawansowania – może mieć charakter zachowawczy lub operacyjny. Z problemem tym nie warto czekać. Szybko zdiagnozowane i leczone NTM pomoże uniknąć ingerencji chirurgicznej. Osoby dotknięte tym problemem powinny zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu czy chociażby do ginekologa. Lekarz po przeprowadzeniu dokładnego wywiadu i diagnostyki będzie w stanie stwierdzić ewentualne podłoże schorzenia i dopiero na tej podstawie dobierze odpowiednie leczenie.

Przykładowo – wysiłkowe nietrzymanie moczu leczy się przede wszystkim za pomocą tak zwanego leczenia zachowawczego, czyli fizjoterapii oraz zmiany stylu życia, które wymaga przejścia na zdrową dietę i zmniejszenia masy ciała. Zadaniem fizjoterapii jest odbudowanie i wzmocnienie mięśni dna miednicy, które dzięki temu będą w stanie lepiej wykonywać swoje zadanie. Odbywa się to poprzez wdrożenie odpowiednich ćwiczeń, niekiedy pod kontrolą USG czy EMG- biofeedbacku, a czasem niezbędne są zabiegi elektrostymulacji. Jeśli więzadła czy powięzi  są uszkodzone, ćwiczenia mogą nie wystarczyć. W takich przypadkach urofizjoterapeuta może zaproponować używanie pessarów podpierających cewkę czy pęcherz, a jeśli to nie spełni oczekiwać pacjenta, wtedy należy rozważyć operację.

Zadowalające efekty mogą przynieść również domowe sposoby na nietrzymanie moczu, takie jak chociażby zmiana nawyków i diety, trening pęcherza czy wspomniane ćwiczenia zlecone przez specjalistę.

Problem nietrzymania moczu – mimo że dotyka miliony osób na całym świecie – wciąż pozostaje tematem tabu. O tego rodzaju dolegliwościach zwykle mówimy ściszonym głosem. Czujemy wstyd i skrępowanie, a wielu z nas ma zahamowania przed otwartym przyznaniem się do problemu z obawy o społeczną stygmatyzację. Co jednak najważniejsze – bardzo często osoby, które zmagają się z nietrzymaniem moczu, wstydzą się prosić o pomoc. Nie mają podstawowej wiedzy o przyczynach inkontynencji, czynnikach ryzyka czy chociażby leczeniu nietrzymania moczu. Kłopotliwe stają się wówczas spotkania towarzyskie, znacznie traci na tym życie seksualne, a problemem jest chociażby wyjazd na wczasy przy nietrzymaniu moczu.

Jak wskazują statystyki, od pojawienia się pierwszych objawów nietrzymania moczu do pierwszej konsultacji lekarskiej, zwykle mija kilka lat. Tymczasem nie warto czekać. Nawet przy niewielkim i sporadycznym popuszczaniu moczu należy zasięgnąć konsultacji specjalistycznej. Warto wiedzieć, do jakiego lekarza z nietrzymaniem moczu należy się zgłosić, a co najważniejsze – nie należy mieć przed tym żadnych oporów. Dlaczego wciąż je mamy? Dzieje się tak zapewne dlatego, że problem inkontynencji nie jest jedynie problemem medycznym, ale jest przede wszystkim problemem psychicznym. Według raportu "Pacjent z NTM w systemie opieki zdrowotnej 2023", aż 64 proc. osób z NTM cierpi na zaburzenia psychiczne związane z tą dolegliwością, a tylko 3,5 proc. zgłasza się do specjalisty od leczenia zaburzeń psychicznych.

Osoba borykająca się z NTM często wycofuje się z życia towarzyskiego w obawie przed ujawnieniem jej problemów. Spotkaniom ze znajomymi często towarzyszą długie rozmowy i śmiech, który może powodować wyciek moczu. Dyskomfort podczas takich spotkań prowadzi do wycofania się oraz obniżenia poczucia własnej wartości. Do podobnych sytuacji dochodzi również w kontaktach seksualnych, gdy obawa przed niekontrolowanym wyciekiem moczu podczas zbliżenia powoduje dyskomfort i brak przyjemności z seksu.

Co pomaga na nietrzymanie moczu?

Mimo, że nietrzymanie moczu wymusza zmianę stylu życia, to nie oznacza rezygnacji z aktywności fizycznej. Wręcz przeciwnie – brak ruchu może prowadzić do nasilenia objawów NTM.

Aktywność ruchowa sprzyja leczeniu nietrzymania moczu, choć w niektórych przypadkach początkowo może potęgować objawy. Najczęściej do wycieków moczu dochodzi w trakcie skoków, biegania, podnoszenia cięższych rzeczy. W takich przypadkach należałoby podjąć odpowiednie, ukierunkowane na konkretny cel ćwiczenia mięśni dna miednicy, jak i całego ciała pod kontrolą fizjoterapeuty uroginekologicznego. Jest on tym specjalistą, który po przeprowadzeniu wywiadu, odpowiednim zbadaniu funkcjonowania Twoich mięśni zaplanuje dla Ciebie odpowiedni system ćwiczeń, które wykonywane systematycznie powinny pomóc zmniejszyć objawy. Niekiedy konieczne będzie jednak wsparcie tamponem podpierającym, który będzie stanowił stabilizację dla cewki moczowej podczas wzrostu ciśnienia śródbrzusznego w trakcie uprawiania sportu.